Foto: Frank van Delft
Met de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) zet de overheid een grote stap naar een meer gezamenlijke aanpak van digitalisering. Eén van de prioriteiten van de NDS is het op een verantwoorde manier delen en benutten van data, overheidsbreed.
Nathan Ducastel, voorzitter van de NDS-raad: “Met de NDS willen we doorpakken op een bondige basisset aan maatregelen en prioriteiten. De hoofdgedachte is dat deze bijdragen aan een weerbare samenleving, een toekomstgerichte dienstverlening en een welvarende economie.”
In een interview met IBDS Realisatie vertelt Ducastel over de totstandkoming van de NDS. Op DigitaleOverheid.nl delen we dit gesprek.
Hoe is de NDS tot stand gekomen?
“De staatssecretaris Digitalisering en Koninkrijksrelaties en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hebben de NDS samen met alle overheden in het Huis van Thorbecke opgesteld (de bestuurlijke organisatie van Nederland, met de 3 bestuurslagen Rijk, provincie en gemeente, red.). Het momentum om meer samen op te trekken is er. Dat bleek ook uit de gezamenlijke oproep van alle bestuurslagen om de NDS zo snel mogelijk te lanceren, ondanks de val van het kabinet. Ik ben blij dat de ministerraad heeft besloten door te gaan met de NDS.”
Met de NDS komt er ook een NDS-raad, waar u onafhankelijk voorzitter van bent. Wat is de functie van deze raad?
“Aanjagen, prioriteren en agenderen. Versnellen is een sleutelwoord. We willen een versnelling in digitalisering realiseren, op de prioriteiten van de NDS. Het doel is niet om nog meer papier te produceren. We willen samen dingen voor elkaar krijgen. Formeel gezien adviseren we het kabinet, medeoverheden en de Thorbecketafel; hierin nemen de verschillende bestuurslagen beslissingen over digitalisering.”
Wat is het belang van de NDS en waarin verschilt deze van eerdere strategieën?
“Er is veel bedacht in de afgelopen jaren aan beleid en plannen. Veel daarvan waren veelomvattend. De NDS is anders. Deze wil doorpakken op een bondige basisset aan maatregelen en prioriteiten. De hoofdgedachte is dat de NDS bijdraagt aan meer autonomie, continuïteit van dienstverlening en een grotere weerbaarheid. Bij elke prioriteit hebben we gekeken naar wat helpt en wat tegenwerkt. Dat gaat bijvoorbeeld over het delen van gegevens, het opzetten van een eigen en veilige cloud en de innovaties die nodig zijn om Artificiële Intelligentie (AI) verantwoord te gebruiken. De strategie omschrijft het wat en waarom, en geeft richting. De komende periode werken we het ‘hoe’ uit, met alle interbestuurlijke partners.”
Hoe gaat de NDS zorgen voor de nodige versnelling?
“Dat gebeurt langs 2 lijnen. De 1e is samenwerking. Ik merk dat in alle lagen van de overheid de urgentie aanwezig is om meer samen te werken. De geopolitieke realiteit dwingt ons daartoe. Net als verschillende wet- en regelgeving, onder meer vanuit Europa. Het momentum voor een hechtere samenwerking is er. Daarom willen we samen versnellen op de prioriteiten en doelstellingen uit de NDS.
De 2e lijn is standaardisatie. Als NDS-raad en het programma dat erbij hoort, focussen we op het daadwerkelijk gebruiken van de afgesproken standaarden. Het gaat dan bijvoorbeeld om de Haven-standaard voor platformonafhankelijke hosting. Daarmee werken overheden aan hun digitale autonomie.
Met een gezamenlijk aanjaagteam willen we het land in. Met als doel bevoegde besturen aan te spreken op het gebruik van deze standaarden. Als we eenmaal bestuurlijk hebben afgesproken dat we deze standaarden gebruiken, is het niet meer de vraag of, maar wanneer je ze toepast. Mogelijk is de ene organisatie hier sneller in dan de andere. Maar uiteindelijk moet elke organisatie ze gebruiken.
Daarnaast maken we afspraken in meer generieke zin. Zodat we als overheid meer kunnen delen. We kunnen bijvoorbeeld elkaars inkoopkennis of datacenters meer gebruiken.
Naast prioriteiten per thema identificeert de NDS ook 4 doorsnijdende thema’s. Deze kunnen op alle prioriteiten versnellen of vertragen. Zoals inkoop en financiering. Op deze thema’s willen we generieke interventies plegen. De precieze invulling daarvan wordt de komende tijd duidelijk.”
De Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) is om 2 redenen opgezet: om de kansen van verantwoord datagebruik te benutten en om de knelpunten aan te pakken. Een van de 6 prioriteiten van de NDS is het beter benutten en delen van data. Hoe sluiten de doelstellingen van NDS en IBDS op elkaar aan?
“Het verantwoord gebruiken van data is essentieel voor het bereiken van de ambities in de NDS. Bijvoorbeeld het oplossen van knelpunten rondom gegevensuitwisseling. Die ambitie sluit aan bij de doelstellingen van de IBDS. Dit betekent dat de activiteiten vanuit de IBDS nog meer prioriteit krijgen. Zoals de Centrale Commissie Gegevensgebruik (CCG) en de invoering van het Federatief Datastelsel (FDS). Het betekent ook dat we voor het FDS heel precies en concreet moeten worden. Het doel is dat overheidsorganisaties dit stelsel gebruiken. Dat begint met duidelijk maken wat het is, en welke standaarden en werkwijzen erbij horen. Zodat marktpartijen deze afspraken en standaarden kunnen opnemen in hun toepassingen en overheden ermee aan de slag gaan. Het programma Realisatie IBDS mag nog zelfbewuster en concreter worden. Zo kunnen we samen de interoperabiliteit van de overheid naar een hoger plan tillen. Waarbij de IBDS natuurlijk geen doel op zich is, maar bijdraagt aan een proactieve en hecht samenwerkende overheid, binnen de grenzen van de wet.”
De Europese Unie heeft stevige ambities op het vlak van digitalisering. Hoe gaan die samen met de NDS?
“De NDS is een invulling van de bestaande en toekomstige Europese wet- en regelgeving. Het omvangrijke pakket voor de Digital Decade is een extra reden voor de overheid om nauw samen te werken. Samen kunnen we de Europese eisen vertalen naar standaarden. Zo kunnen we ook samenwerken aan de uitvoering van de NIS2-richtlijn voor informatiebeveiliging. Daarnaast delen we kennis en toepassingen om AI op een verantwoorde manier in te zetten. We hebben in Nederland zo’n 1600 overheidsorganisaties. Laten we niet 1600 keer het antwoord op de eisen uit Europa formuleren. Laten we dat samen, in 1 keer doen.”
U bent naast onafhankelijk voorzitter van de NDS-raad ook directeur van VNG Realisatie. Wat betekent de NDS voor gemeenten?
“Op een aantal onderwerpen die de NDS als prioriteit aanmerkt, zal meer regie komen. Vanuit een centraal orgaan, dat we als gemeenten samen opstellen. Daar brengen we onze gezamenlijke kennis in. En daar zetten we afspraken, standaarden en werkwijzen om in praktijk. Dat is niet vrijblijvend. Denk aan de afspraak dat sommige datasets alleen nog opgeslagen mogen worden in een Nederlandse cloud of in rijksdatacenters. Voor gemeenten is het daarom zaak hun data in kaart te brengen. Het is ook belangrijk dat ze weten waar die data nu staan en hoe ze die kunnen verplaatsen naar de juiste plek. Dat is werk. Aan de andere kant betekent het ook dat gemeenten niet zelf het wiel hoeven uit te vinden. Dus het zal ook werk besparen.”
Hoe zorgen we ervoor dat iedereen daadwerkelijk meedoet en de afspraken nakomt die in het kader van de NDS worden gemaakt? Er is nog steeds een Huis van Thorbecke, met een hoge mate van autonomie voor de verschillende overheidslagen.
“Ik constateer dat de urgentie om digitalisering meer gezamenlijk aan te pakken breed wordt gevoeld. Tegelijkertijd is er het momentum. Digitalisering staat overal op de agenda, ook bij de politiek. Die combinatie moet ertoe leiden dat we ver kunnen komen. Daarnaast zijn er altijd wettelijke en financiële middelen om verandering te bereiken. Voor de financiering gaan we de komende tijd in beeld brengen wat nodig en beschikbaar is. Ook kunnen we de Wet digitale overheid (Wdo) inzetten, maar dat vind ik een laatste redmiddel. Ik stel mij voor dat we beginnen met een groep organisaties die samen laten zien wat de voordelen zijn van de gemaakte afspraken. Meer organisaties zullen dan aansluiten. Op termijn wordt het dan verplicht om mee te doen. Dat zal de laatste achterblijvers over de streep trekken. Hopelijk is dat niet nodig en hebben alle overheidsorganisaties zich dan aangesloten bij de beweging die we met de NDS in gang zetten.”
