Waar gaat de Interoperabel Europa Wet over?
Het centrale doel van de Interoperabel Europa Wet is het verbeteren van digitale publieke diensten in de EU die grensoverschrijdende gegevensstromen nodig hebben.
Hiertoe stelt de wet een nieuw samenwerkingskader op tussen lidstaten en de Commissie om samen te werken aan zaken betreffende grensoverschrijdende interoperabiliteit en digitale publieke diensten. In dit kader komen lidstaten en de Commissie overeen over prioriteiten en gemeenschappelijke interoperabiliteitsoplossingen.
Daarnaast verplicht de Wet Europese instellingen en publieke sector instanties en agentschappen om interoperabiliteitsbeoordelingen uit te voeren om digitale en interoperabiliteitsaspecten vroegtijdig te identificeren en te overwegen in de ontwerpfase van beleid en digitale publieke diensten.
De nieuwe wetgeving faciliteert ook het delen en hergebruiken van oplossingen en de uitwisseling van gegevens tussen administraties. Dit door onnodige administratieve lasten weg te nemen die gerelateerd zijn aan juridische, organisatorische, semantische en technische interoperabiliteitsbelemmeringen. Dit helpt om kosten en tijd te verminderen voor burgers, bedrijven en voor de publieke sector zelf.
In het streven naar de digitale doelstellingen van de EU voor 2030 en een volledig functionerende Digitale Interne Markt, zal verbeterde grensoverschrijdende interoperabiliteit helpen om publieke administraties op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau met elkaar te verbinden. Dit door nauw samen te werken om trans-Europese digitale publieke diensten te leveren en fragmentatie en silo’s te verminderen.
Wat betekent grensoverschrijdende interoperabiliteit?
In de context van de EU-publieke sector is grensoverschrijdende interoperabiliteit het vermogen van publieke sector organisaties van lidstaten en EU-entiteiten om met elkaar te interacteren over grenzen heen. Dat gebeurt door het delen van gegevens, informatie en kennis via digitale processen die in lijn zijn met de juridische, organisatorische, semantische en technische vereisten gerelateerd aan dergelijke interactie.
In de praktijk betekent grensoverschrijdende interoperabiliteit dat digitale publieke diensten in staat zijn om gegevens uit te wisselen over grenzen en sectoren heen. Hierdoor krijgen burgers en bedrijven een betere gebruikerservaring krijgen. Gebrek aan interoperabiliteit betekent silo-diensten, waar gegevens opgesloten blijven. Daardoor moeten burgers en bedrijven meer tijd besteden aan interactie met de overheid.
Wat zijn ’trans-Europese digitale publieke diensten’?
Trans-Europese digitale publieke diensten zijn digitale diensten geleverd door EU-entiteiten of publieke sector organisaties. Hetzij aan elkaar of aan natuurlijke of rechtspersonen in de Unie, en die interactie vereisen over de grenzen van lidstaten heen, tussen lidstaten en EU-entiteiten, of tussen EU-entiteiten.
Voorbeelden van dergelijke trans-Europese digitale publieke diensten zijn diensten die, door middel van grensoverschrijdende gegevensuitwisseling, zorgen voor:
- wederzijdse erkenning van academische diploma’s of professionele kwalificaties;
- uitwisseling van voertuiggegevens voor verkeersveiligheid;
- toegang tot sociale zekerheid en gezondheidsgegevens;
- toegang tot 1 loketsystemen;
- uitwisseling van informatie gerelateerd aan belastingen, douane, accreditatie voor openbare aanbestedingen, digitaal rijbewijs of handelsregisters.
In het algemeen omvatten trans-Europese digitale publieke diensten alle diensten die het ‘Eenmalig Principe’ implementeren om grensoverschrijdende gegevens te benaderen en uit te wisselen. Ook elke dienst die de EU Digitale Portemonnee gebruikt (bijvoorbeeld voor identiteitsauthenticatie) kan worden beschouwd als een Trans-Europese digitale publieke dienst. Dit omdat dit automatisch grensoverschrijdende gegevensuitwisseling met zich meebrengt.
Wat moeten organisaties concreet anders gaan doen?
Organisaties moeten waar van toepassing interoperabiliteitsbeoordelingen gaan uitvoeren. Organisaties mogen interoperabiliteitsoplossingen delen en hergebruiken.
Wordt geborgd dat in de diverse ontwikkelingen op EU-niveau ook gebruik wordt gemaakt van de door de EU ontwikkelde hulpmiddelen (standaarden, voorzieningen)?
Sinds 1 januari 2025 zijn de assessments ook verplicht voor de alle EU organisaties. Onderdeel van die assessments is om ‘Interoperable Europe Solutions’ mee te nemen in de overwegingen. Verder wordt er gewerkt aan een update van het EIF (European Interoperability Framework) dat ook richting moet geven.
Komt er net als bij de SDG een spoorboekje aan de hand waarvan je kan toetsen of een digitale dienst onder de verordening valt?
Het ministerie van BZK kijkt welk afwegingskader het beste in de assessments kan worden opgenomen. Ook denkt BZK na over mogelijke Nederlandse tooling om de assessments uit te voeren. Daar zou dan ook het liefst een beslisboom onderdeel van zijn.
Hoe verhoudt de IEA zich tot de SDG-verordening en het OOTS? En andere verordeningen?
De IEA legt niet direct nieuwe verplichtingen of technische eisen op aan andere verordeningen. Zouden deze initiatieven nu aan het begin staan, dan zou de EC zelf wel assessments moeten uitvoeren op deze initiatieven. In de toekomst kan dit nog wel bij grote updates plaatsvinden.
Is de IEA relevant voor gemeenten of andere bestuurslagen dan het Rijk? Zo ja, voor welke dienstverlening bijvoorbeeld?
Het is relevant waar het grensoverschrijdende dienstverlening betreft. Een voorbeeld kan zijn: dienstverlening voor grensboeren in Limburg die informatie moeten doorgeven over de bemesting van hun land. Ondersteunende systemen beheerd door de gemeente kunnen dan onder de scope van de Act vallen.
Hoe kunnen organisaties formeel inhoudelijk feedback leveren en bijdragen aan Interoperable Europe via de Nederlandse Bevoegde Autoriteit inzake de IEA?
Dat kan via de community-bijeenkomsten. Wil je daaraan meedoen? Mail naar bureau.architectuur@minbzk.nl.
Wat zijn de voordelen van de Interoperabel Europa Wet en wie zal ervan profiteren?
Burgers, bedrijven en publieke administraties zullen het meest profiteren van de nieuwe regelgeving bij het gebruik van onderling verbonden digitale publieke diensten die grensoverschrijdende uitwisseling van gegevens vereisen.
In het algemeen kan interoperabiliteit bijdragen aan economische groei, verhoogde strategische en politieke onafhankelijkheid. Evenals verhoogd publiek vertrouwen in hun regeringen. Volgens de respectievelijke impactbeoordeling wordt verwacht dat de Wet tot 5 miljard euro per jaar zal besparen, vertaald als tijdsbesparing bij interactie met overheidsdiensten.
Naast kwantificeerbare voordelen voor burgers, bedrijven en publieke administratie creëert de wet de basis voor ‘regulatoir’ leren via interoperabiliteit regelgevings-sandboxen. Het stimuleert ook publiek-private partnerschappen zoals ‘GovTech’. Dit zijn elementen die innovatie in de publieke sector stimuleren, wat het potentieel heeft om publieke diensten toegankelijker, betrouwbaarder en efficiënter te maken. En ook nieuwe zakelijke kansen creëert voor technologiebedrijven en startups.
Wat zijn de hoofdelementen van de wet?
De hoofdelementen van de wet zijn:
- Het opzetten van een meerlagig bestuurskader om de interoperabiliteitsagenda te definiëren en een ecosysteem van gemeenschappelijke interoperabiliteitsoplossingen. Dit kader zal worden gestuurd door de Interoperabel Europa Raad en ondersteund door de Interoperabel Europa Gemeenschap.
- De introductie van verplichte interoperabiliteitsbeoordelingen voor interoperabel-bij-ontwerp publieke diensten. Dit zal publieke sector organisaties helpen om grensoverschrijdende interoperabiliteitsaspecten te verkennen en, waar nodig, aan te pakken in de ontwerpfase. De Commissie zal de noodzakelijke richtlijnen en hulpmiddelen verstrekken.
- Het ‘Interoperabel Europa Portaal’, een 1-loket om het delen en hergebruiken van hoogwaardige en betrouwbare interoperabiliteitsoplossingen tussen publieke administraties aan te moedigen.
- Een versterkte innovatie- en beleidsondersteuning, inclusief training, regelgevingssandboxen voor beleidsexperimentatie, GovTech en beleidsimplementatie ondersteuningsprojecten. Dit om oplossingen te ontwikkelen, testen en op te schalen.
Wat is de rol en samenstelling van de Interoperabel Europa Raad?
De Interoperabel Europa Raad zal de Interoperabel Europa Agenda sturen en toezicht houden op de strategische en implementatie-activiteiten gerelateerd aan grensoverschrijdende interoperabiliteit.
De Raad zal onder andere het mandaat hebben om overeen te komen over gemeenschappelijke herbruikbare interoperabiliteitsoplossingen/bronnen, ondersteuning en innovatiemaatregelen en het bijwerken van het Europees Interoperabiliteitsraamwerk (EIF). De prioriteiten voor gecoördineerde publieke investeringen in interoperabiliteitsoplossingen en ondersteuning worden vastgesteld in de Interoperabel Europa Agenda.
De Interoperabel Europa Raad zal bestaan uit vertegenwoordigers van de EU-lidstaten en de Commissie. Het Comité van de Regio’s, het EU Cybersecurity Agentschap (ENISA) en het Europees Cybersecurity Competentiecentrum zullen elk 1 expert aanwijzen. Zij worden uitgenodigd om deel te nemen als waarnemers.
Mede-eigenaarschap met de lidstaten via de Raad is essentieel, omdat zij degenen zijn die verantwoordelijk zijn voor interoperabiliteit op nationaal niveau en voor het implementeren van interoperabele EU-brede beleidsinstrumenten en systemen. Gemeenschappelijke overeenstemming over prioriteiten voor grensoverschrijdende interoperabiliteitsoplossingen en de gerelateerde ondersteuning (via de ‘Interoperabel Europa Agenda’) zal hun ontwikkeling en adoptie versnellen.
Wat zijn interoperabiliteitsbeoordelingen en waarom zijn ze nodig?
Interoperabiliteitsbeoordelingen vormen een instrument om grensoverschrijdende interoperabiliteitsaspecten te beoordelen en belemmeringen voor grensoverschrijdende interoperabiliteit vroegtijdig te ontdekken in de ontwerpfase van beleid en publieke diensten. De beoordeling is ook een instrument om bestaande oplossingen te ontdekken die hergebruikt zouden kunnen worden om kosten en complexiteit te verminderen.
De rationale achter interoperabiliteitsbeoordelingen is om het delen van grensoverschrijdende gegevens te waarborgen en de kwaliteit en toegankelijkheid van publieke diensten te verbeteren. De toegevoegde waarde van dergelijke interoperabiliteitsbeoordelingen ligt in de tijdige overweging van interoperabiliteitsaspecten en de geleidelijke implementatie van de ‘interoperabiliteit bij ontwerp’-benadering in de praktijk. Daarom moet de verplichting om dergelijke beoordelingen uit te voeren worden gezien als een instrument voor geïnformeerde besluitvorming en het anticiperen op implementatie.
In termen van de inhoud van interoperabiliteitsbeoordelingen biedt de Interoperabel Europa Verordening (in artikelen 3 en bijlage) minimumvereisten voor het uitvoeren van een interoperabiliteitsbeoordeling.
Wie moet een interoperabiliteitsbeoordeling uitvoeren en wanneer?
Publieke sector organisaties en EU-entiteiten zijn verplicht om een interoperabiliteitsbeoordeling uit te voeren voordat ze beslissingen nemen over nieuwe of substantieel gewijzigde bindende vereisten betreffende trans-Europese digitale publieke diensten die effect hebben op grensoverschrijdende interoperabiliteit.
De beoordeling wordt getriggerd door het vaststellen van bindende vereisten die het ontwerp, inkoop, ontwikkeling en implementatie van trans-Europese digitale publieke diensten beïnvloeden. Waardoor de gegevensstromen van deze diensten worden beïnvloed. Een bindende vereiste kan verschillende vormen aannemen en kan verschillende effecten hebben op trans-Europese digitale publieke diensten (zie overweging 18 in de verordening voor verdere verduidelijking).
De entiteit die de bindende beslissing neemt (bijvoorbeeld beleid, IT-investering, of inkoopbeslissing waarbij digitale vereisten betrokken zijn) is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de interoperabiliteitsbeoordeling.
De EU-entiteiten en publieke sector-organisaties zijn vrij om te beslissen hoe ze de beoordelingen willen uitvoeren onder toezicht van de interoperabiliteitscoördinatoren en nationale bevoegde autoriteiten. De verordening vereist echter dat de resultaten van de beoordeling elektronisch gepubliceerd worden in de vorm van een rapport. De bijlage van de Interoperabel Europa Wet voorziet in een gemeenschappelijke checklist voor dergelijke rapporten.
De benadering van interoperabiliteitsbeoordelingen moet proportioneel en gedifferentieerd zijn in overeenstemming met het niveau en de omvang waarop ze worden ondernomen. Met name als een interoperabiliteitsbeoordeling al is uitgevoerd hoeft de beoordeling niet herhaald te worden. Net als waar bindende vereisten worden geïmplementeerd door oplossingen geleverd door EU-entiteiten.
In gevallen waar een interoperabiliteitsbeoordeling niet wettelijk vereist is, worden EU-entiteiten en publieke sector organisaties aangemoedigd om dergelijke beoordelingen uit te voeren en de gerelateerde interoperabiliteitsinstrumenten vrijwillig te gebruiken.
Welke ondersteuning is er voor het uitvoeren van interoperabiliteits-beoordelingen?
De Interoperabel Europa Raad heeft de taak gekregen om richtlijnen te ontwikkelen over de inhoud van de interoperabiliteitsbeoordelingen 9 maanden na aanneming (uiterlijk 12 januari 2025). Voorbereidende activiteiten om dergelijke richtlijnen te ontwikkelen zijn gestart door de Commissie en de expertgroep voor publieke sector interoperabiliteit, samen met vrijwilligers.
De Commissie zal ook gebruiksvriendelijke technische hulpmiddelen bieden die administraties kunnen gebruiken om de beoordelingen uit te voeren. Daarnaast komt er een online tool om een eenvoudige en gebruiksvriendelijke interface te bieden voor het produceren en publiceren van interoperabiliteitsbeoordelingrapporten. Waar mogelijk zullen deze tools geconceptualiseerd worden zodat ze aangepast kunnen worden aan bestaande procedures en processen.
Het rapport moet gepubliceerd worden in een machineleesbaar formaat dat ook gebruikt kan worden voor monitoringdoeleinden. De rapportagetool zal dus ook geautomatiseerde vertaling faciliteren en geïntegreerd worden in het Interoperabel Europa portaal.
Hoewel publieke sector organisaties en EU-entiteiten de verplichting hebben om een openbaar rapport te publiceren dat de uitkomst van de interoperabiliteitsbeoordeling presenteert, is het gebruik van de online tool vrijwillig.
Een lidstaat, vooral de bevoegde autoriteiten, kan beslissen over de interne bronnen en de samenwerking tussen zijn publieke sector organisaties die nodig zijn om het uitvoeren van die interoperabiliteitsbeoordelingen te ondersteunen. EU-entiteiten krijgen begeleiding via hun interoperabiliteitscoördinator.
Wat zijn de Interoperabel Europa-oplossingen? Waar kan ik ze vinden?
Interoperabiliteitsoplossingen kunnen conceptuele kaders en richtlijnen zijn, en meer technische oplossingen zoals referentie-architecturen, technische specificaties.
Bovendien kunnen concrete diensten en applicaties interoperabiliteitsoplossingen zijn, als ze juridische, organisatorische, semantische of technische aspecten van grensoverschrijdende interoperabiliteit aanpakken. Dit geldt ook voor gedocumenteerde technische componenten zoals broncode, inclusief kunstmatige intelligentie-modellen.
De Interoperabel Europa Wet creëert een duidelijk en gemakkelijk herkenbaar label voor bepaalde interoperabiliteitsoplossingen om verhoogde coördinatie van publieke investeringen in dergelijke oplossingen te waarborgen en hun hergebruik te ondersteunen. Interoperabel Europa-oplossingen zullen aanbevolen worden door de Raad op basis van overeengekomen criteria. De Raad zal overeenkomen over het proces en de algemene criteria waaraan interoperabiliteitsoplossingen moeten voldoen. Details over de criteria en het proces worden te zijner tijd gepubliceerd op het Interoperabel Europa Portaal.
