“Digitale problemen raken hier direct het dagelijks leven”

Wat als door een ransomware-aanval in één klap vitale processen uitvallen? Tijdens de BQ Cybersecurity Convention op Bonaire oefenden bestuurders en professionals precies zo’n scenario. De tabletop-oefening was helemaal afgestemd op de Caribische situatie. “Dan komen heel praktische vragen op tafel,” zegt Tim Muller, directeur Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN). “Wie bel je bij een cyberincident? Welke systemen krijgen prioriteit? En hoe communiceer je erover met inwoners?”  Volgens Muller zijn dergelijke oefeningen nodig, maar begint digitale weerbaarheid bij hoe de overheid haar dagelijkse dienstverlening inricht.

Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN) is de grootste werkgever namens de Nederlandse overheid op Bonaire, Saba en Sint Eustatius en ondersteunt alle ministeries in Caribisch Nederland. Naast politie, brandweer en het gevangeniswezen gaat het ook om de loketfuncties van bijvoorbeeld de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Belastingdienst Caribisch Nederland (BCN). “Omdat zoveel schakels binnen de Rijksdienst hier samenkomen, heeft een storing al snel impact op meerdere overheidsdiensten,” zegt Muller, “Digitale weerbaarheid is daarom onderdeel van goed bestuur en betrouwbare dienstverlening. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat hun overheid veilig en zorgvuldig met hun gegevens en systemen omgaat.”  

Cyberweerbaarheid begint bij gedrag

Muller: “Binnen RCN begint digitale veiligheid bij de eigen medewerkers. Cyberweerbaarheid gaat niet alleen over firewalls en systemen, maar vooral over gedrag. We helpen medewerkers om digitaal veilig te werken en zich bewust te zijn van risico’s. RCN werkt binnen de kaders van de ministeries in Den Haag, maar vertaalt die naar de praktijk op de eilanden. Landelijke richtlijnen worden omgezet naar concrete afspraken, procedures en servicelevels. Met aandacht voor lokale omstandigheden en uitvoeringskracht.” 

Brug tussen eilanden en Den Haag

Als voormalig eilandsecretaris van Saba weet Muller uit ervaring hoe ingrijpend het is wanneer systemen uitvallen in een kleine gemeenschap: “Als er digitaal iets misgaat, raakt dat hier direct het dagelijkse leven. In een ministerie wordt gewerkt binnen programma’s. Hier op de eilanden werken de openbare lichamen met kleine teams die alles tegelijk moeten doen. We hebben regelmatig overleg met de eilandsecretarissen. En we hebben een CN Academy opgericht die trainingen organiseert. Alles wat wij als RCN doen op het gebied van cyberweerbaarheid speelt ook bij de openbare lichamen. Wij hebben via de ministeries vaak sneller toegang tot kennis en middelen, die moeten we delen. Zo kun je stap voor stap toewerken naar een vergelijkbaar basisniveau.”

Betrek Caribisch Nederland

De toenemende geopolitieke spanningen in de Caribische regio krijgen steeds meer strategische aandacht. In die context ziet Muller de kleinschaligheid van RCN als kracht. “Iedere maand zit ik met alle diensthoofden van de afzonderlijke ministeries aan tafel. Een uitnodiging voor een sessie is een mail naar een paar mensen, niet langs verschillende lagen. De lijnen zijn kort en besluitvorming kan snel.” Zijn boodschap aan Den Haag: “Neem Caribisch Nederland standaard mee in plannen voor cyberweerbaarheid, maar kopieer geen Nederlandse blauwdruk. Houd het doel vast, maar pas de uitvoering aan de lokale realiteit aan.”

Helpen aan de keukentafel

Met de komst van het Burgerservicenummer (BSN), DigiD en de groei van onlinedienstverlening wordt digitale weerbaarheid steeds belangrijker. “Om te voorkomen dat digitalisering mensen buitensluit, is overheidscommunicatie in Caribisch Nederland standaard meertalig: Nederlands, Engels, Papiaments en vaak ook Spaans. Daarnaast benutten we de kleinschaligheid om het loket naar de mensen toe te brengen,” zegt Muller. “Zo gingen medewerkers van RCN onlangs persoonlijk langs bij senioren in Rincon om te kijken of zij weten op welke overheidsvoorzieningen ze recht hebben en om hen te helpen bij de aanvraag. Digitale weerbaarheid gaat namelijk niet alleen over veilige systemen, maar óók of mensen kunnen meekomen in een verder digitaliserende overheid. Daarom helpen we inwoners waar nodig persoonlijk, desnoods aan de keukentafel. Zo weten zij waar ze terechtkunnen en welke ondersteuning de overheid biedt.”

Samen blijven oefenen 

RCN bouwt samen met ministeries, Openbare lichamen en vitale organisaties aan een sterke community rond cyberweerbaarheid. Oefenen is daarbij onmisbaar. Muller: “De crisisaanpak die we kennen bij fysieke crises zoals orkanen, willen we ook hanteren voor cyber. Met duidelijke rollen en voorbereiding, een heldere responsfase en een goede evaluatie. Door te oefenen ontstaat handelingsbekwaamheid. En dáár zit de echte versterking.”