Hoe kunnen overheden open source gaan werken? Berenschot deed daar specifiek voor het ministerie van BZK onderzoek naar. Dat leverde een invoeringsstrategie en een afwegingskader op, die ook heel bruikbaar zijn voor andere organisaties.
Invoeringstrategie
In oktober 2022 kwam het rapport ‘Opensourcewerken, de vrijblijvendheid voorbij‘ uit. Daarin staat de open source strategie voor het ministerie van BZK. Het bestaat uit een afwegingskader en een implementatieplan. In dit rapport geeft bovendien een aanzet voor een invoeringsstrategie. Daarin is zowel aandacht voor de zogenaamde ‘harde’ als ‘zachte’ factoren; gericht op structuur en processen, maar ook op cultuur, leiderschap en het gedrag van medewerkers.
Afwegingskader
Naast een open source strategie is er een afwegingskader opgesteld. Het kader bevat 5 stappen die overheidsprofessionals helpen om met open source aan de slag te gaan. Het uitgangspunt van het afwegingskader is ‘open, tenzij’. De tenzij geldt alleen als bij een van de wettelijke uitzonderingsgronden van de Wet Open Overheid (WOO).De stappen uit het afwegingskader worden toegelicht in de toolbox. Een uitgebreide toelichting op het afwegingskader lees je in hoofdstuk 3 van de strategie.
Aan de slag met open source
Het rapport doet meerdere aanbevelingen voor hoe het ministerie van BZK en andere organisaties met de principes van open source aan de slag kunnen. De 3 belangrijkste aanbevelingen zijn:
1. Het instellen van een Open Source Program Office (OSPO)
Het eindelijke doel van de open source strategie is dat opensourcewerken een onderdeel wordt van de reguliere werkwijze bij het gebruik en de ontwikkeling van software-oplossingen. Een programmatische aanpak is het meest passend. Goede voorbeelden uit het buitenland leren ons dat een OSPO kan helpen om de belangrijkste obstakels weg te nemen. Een OSPO kan er op bestuurlijk niveau voor zorgen dat de juiste middelen aanwezig zijn. Maar de OSPO moet ook vooral praktische hulp bieden, praktische vragen beantwoorden en helpen om bestaande en nieuwe applicaties open te maken.
2. Opstellen en uitdragen van een aansprekend verhaal
Opensourcewerken sluit goed aan bij de waarden die de overheid nastreeft. Draag op verschillende niveaus uit wat je gaat doen en waarom. Stel op bestuurlijk niveau bijv. een manifest op. Begin vervolgens met pilots, biedt vanuit een OSPO ondersteuning aan en kijk waar je het opensourcewerken in kleine stapjes beter en makkelijker kunt maken.
3. Inbedden in de bestaande structuren
Het opensourcewerken moet niet op zichzelf komen te staan maar onderdeel zijn van bijvoorbeeld lifecycle- en portfoliomanagement. Organisaties moeten de voortgang ook monitoren. Het is belangrijk dat deze manier van werken in de toekomst de standaard wordt binnen BZK en daarna de gehele Rijksoverheid.
