Om haar maatschappelijke taken beter te kunnen vervullen, zet de overheid steeds vaker innovatieve technologieën in. De inzet van deze nieuwe technologieën kan een grote invloed hebben op belangrijke publieke waarden, zoals privacy, rechtsgelijkheid en autonomie. Deze toolbox helpt overheidsorganisaties om op een ethisch verantwoorde manier te innoveren.
Ethische dilemma’s
Technologieën zoals kunstmatige intelligentie, blockchain en sensoren kunnen bijvoorbeeld bijdragen aan stevigere dijken, betere zorg of meer veiligheid op straat. Maar het experimenteren en innoveren met nieuwe technologieën kan ook leiden tot ethische dilemma’s.
- Door verschillende (overheids)systemen aan elkaar te koppelen, kunnen we fraude met aangiften opsporen. Maar ook burgers die per ongeluk één keer verkeerd aangifte doen, lopen hiermee het risico als fraudeur te worden bestempeld.
- Technologie kan worden ingezet om gedrag en houding van burgers te beïnvloeden. Met deze persuasive technologies kunnen we bijvoorbeeld een gezonde levensstijl stimuleren. Maar als we hier te ver in gaan, kan de autonomie van het individu in gevaar komen.
- Met de inzet van chatbots kunnen we onze dienstverlening verbeteren, maar dit gaat ten koste van het aantal baliemedewerkers. Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven stellen hun vragen vaak liever aan een persoon. Innovatie kan zo leiden tot een gebrek aan inclusie.
Verantwoord innoveren
Zelfs ogenschijnlijk onschuldige technologische toepassingen kunnen impact hebben op belangrijke publieke waarden. Burgers kunnen een inspectie van dijken met behulp van drones bijvoorbeeld als een ongewenste inbreuk op de leefomgeving en de persoonlijke levenssfeer ervaren. Dit gevoel kan nog eens versterkt worden wanneer die burgers niet voldoende bij zo’n inspectie betrokken worden. Kortom, in innovatietrajecten moet een overheidsorganisatie altijd rekening houden met ethische aspecten.
De overheid heeft de verantwoordelijkheid om verantwoord te innoveren. Dat vloeit voort uit de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Deze toolbox biedt overheidsorganisaties daarbij concrete handvaten.
Hoe werkt de toolbox?
Het ministerie van BZK heeft zeven kernprincipes opgesteld die overheden helpen ethisch verantwoord te innoveren. Deze toolbox geeft per principe een aantal concrete adviezen, elk voorzien van verwijzingen naar diverse ‘tools’. Tools zijn modellen, methodieken en leidraden die overheden direct in hun eigen situatie kunnen inzetten. Of inspirerende praktijkvoorbeelden en rapporten met belangrijke inzichten en ontwikkelingen.
De adviezen en bijbehorende tools zijn niet uitputtend. Ze bieden een beginpunt en checklist voor iedereen die in de publieke sector nieuwe technologieën ontwikkelt of toepast. Met adviezen in deze toolbox borg je belangrijke uitgangspunten voor behoorlijk (digitaal) openbaar bestuur. Weet je een goede tool die nog niet in de toolbox staat, mail deze dan aan toolbox@minbzk.nl.
