Het identificeren en betrekken van belanghebbenden is een belangrijk onderdeel van ieder innovatietraject. Wanneer we technologieën op een democratische wijze ontwikkelen en implementeren, kunnen we waarden, belangen, verwachtingen en zorgen beter in het ontwerp meenemen. Bovendien draagt participatie van gebruikers bij aan hun begrip van de technologie (en bijbehorende regelgeving). Het verstevigt de kennisbasis van beleidsmakers en ontwikkelaars en bevordert de acceptatie en legitimiteit van overheidsbeslissingen.
1. Wees je bewust van betrokkenen en hun belangen
Nieuwe technologieën hebben niet voor iedereen dezelfde voordelen en effecten. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld WhatsApp inzetten om met burgers te communiceren, maar niet iedere burger maakt (altijd) graag gebruik van deze tool, bijvoorbeeld vanwege privacyrisico’s. Ambtenaren kunnen druk ervaren van de verwachting dat ze via WhatsApp wel snel zullen reageren. En gemeenten weten minder zeker of achter een telefoonnummer de juiste persoon schuilt. Om een compleet beeld te krijgen van verschillende belangen, kan het ook helpen om externe deskundigen in te zetten, zoals economen, filosofen of innovatiemanagers.
Praktijkvoorbeelden van risico’s
Als de overheid te veel vanuit het eigen perspectief technologie inzet, brengt dat risico’s met zich mee. Het delen van voorbeelden van die risico’s kan overheidsorganisaties helpen bij het creëren van bewustwording.
Checklist met voorwaarden
Ook als de doelgroep van een innovatie bekend is, kan het een uitdaging zijn om te bepalen wie je precies bij het innovatietraject moet betrekken. Het kan dan helpen om van een aantal basisprincipes uit te gaan.
Belanghebbenden betrekken
- Boek en weblog ‘De Digitale Kooi’ Voorbeelden hoe gegevensuitwisseling bij de overheid leidt tot onbedoelde gevolgen voor burgers (die vaak niet te herstellen zijn). Stichting Kafkabrigade
- SHARED principes Zes uitgangspunten die overheden kunnen helpen om het perspectief van de burger mee te nemen bij de ontwikkeling en analyse van smart cities. Centre for BOLD Cities
2. Ga actief en tijdig de dialoog aan
Het betrekken van belanghebbenden in het innovatieproces vergroot de slagingskans en het effect van een innovatie. Bijvoorbeeld wanneer je data over uitkeringsgerechtigden wilt gebruiken: uitkeringsgerechtigden kennen als geen ander de organisatorische knelpunten bij de betreffende uitvoeringsinstantie. Voor het aanvragen van een uitkering heb je bijvoorbeeld een vast adres nodig. Er zijn bijvoorbeeld ook mensen die geen woonruimte kunnen betalen en zich tijdelijk inschrijven bij familie. Volgens ‘het systeem’ hebben zij misschien geen recht op een uitkering. Zo’n voorbeeld laat het belang zien van een dialoog met direct betrokkenen.
Interviews en groepsdiscussies
In een innovatietraject zijn er verschillende methoden om op een systematische manier gewenste effecten en belangrijke randvoorwaarden op te halen bij belanghebbenden. Hierbij kun je bijvoorbeeld gebruikmaken van (anonieme) vragenlijsten, interviews, focusgroepen en/of workshops.
Interviews en groepsdiscussie
- Delphi-methode Manier van brainstormen die ervoor zorgt dat de meningen van alle deelnemers worden meegenomen, ook van degenen die minder dominant zijn of minder goed durven. Groepsdynamiek.nl
- Datadialogen BOLDcities Praktijkvoorbeeld van een datadialoog, waarin uitkeringsgerechtigden is gevraagd hoe zij denken over het gebruik van persoonlijke data voor het personaliseren van re-integratie. Kenniswerkplaats Urban Big Data
Online platforms om burgers actief te betrekken
Er zijn verschillende tools waarmee je burgers op een digitale wijze actief kunt betrekken bij innovatie en beleidsvorming. Voorbeelden hiervan zijn polls, apps, sociale media en ‘digitale dialogen’. Met een interactieve aanpak kunnen burgers niet alleen geïnformeerd worden, maar ook meebeslissen en coproduceren.
Online platforms om burgers actief te betrekken
- ‘Bericht aan het Parlement: ‘Zo laat je burgers online meebeslissen’ (Pdf, 625 Kb)Zes voorwaarden voor digitale burgerparticipatie, waarmee je ervoor kunt zorgen dat digitale betrokkenheid van burgers daadwerkelijk leidt tot betere besluitvorming. Rathenau Instituut
- Overzicht van online platforms Blogpost waarin tools worden beschreven waarmee gemeenten hun burgers meer kunnen betrekken bij het beleid en de leefomgeving. Frankwatching
- Keuzewijzer E-tools voor online burgerbetrokkenheid (Pdf, 798 Kb) Overzicht van bestaande e-tools voor burgerbetrokkenheid, hun toepassingsmogelijkheden en de ervaringen van gemeenten die deze al gebruiken. Movisie
Fysieke experimenteerlocaties
Overheden, kennisinstellingen en commerciële organisaties maken steeds meer gebruik van living labs: fysieke locaties waarin verschillende partijen experimenteren, co-creëren en testen in een levensechte omgeving. Vaak wordt hierbij gebruikgemaakt van dataverzamelende sensoren. Meestal is er ook aandacht voor niet-technologische aspecten, zoals gedrag van gebruikers, regulering en organisatie. Een belangrijk ethisch uitgangspunt bij het werken in zo’n lab, is dat mensen niet zonder hun medeweten worden blootgesteld aan experimenten.
Fysieke experimenteerlocaties
- Rapport over living labs in Nederland (Pdf, 1,5 Mb) Breed onderzoek naar living labs in Nederland, gericht op een effectieve inzet van dit concept door beleidsmakers en besluitvormers. Rathenau instituut
- Livings Labs Methodiek Leidraad voor het opzetten van lokale innovatiehubs waarin met mensen uit de wijk wordt geïnnoveerd. Hogeschool van Amsterdam
- Webpagina HvA over Fieldlabs Praktijkvoorbeeld: gebieden in Amsterdam waarbinnen met stakeholders langlopende afspraken zijn gemaakt over een concrete onderzoeks- en innovatieagenda. Bijvoorbeeld stadsdeel Zuidoost. Gemeente Amsterdam / Hogeschool van Amsterdam
- Living labs Eindhoven Praktijkvoorbeeld: binnen het TU/e Smart Cities Program zijn meerdere living labs actief; vier in de stad en diverse labs op de campus van TU Eindhoven, ieder met hun eigen aandachtsgebied. Gemeente Eindhoven
- Amsterdam Sounds Praktijkvoorbeeld: samenwerkingsproject tussen Ombudsman Metropool Amsterdam, gemeente Amsterdam, Sensing Clues en Waag, gericht op het tegengaan van geluidshinder in de stad. Waag technology & society
Gezamenlijke onderzoeksagenda
De overheid werkt vaak samen met burgers, bedrijven en andere belanghebbenden aan oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. Het kan dan helpen om een gezamenlijke onderzoeksagenda op te stellen. Om daarmee samen met verschillende stakeholders (studenten, gemeenten of belangenorganisaties) afspraken te maken over sociale, fysieke, economische en/of politiek-bestuurlijke vraagstukken. Hier zijn verschillende voorbeelden van, die vind je in het toolblok.
Samenwerking
- Nederlandse Blockchain Onderzoeksagenda Onderzoeksagenda die ingaat op technologie, juridische vraagstukken, economische impact en ethiek en dient als bron van inspiratie voor iedereen die zich met blockchain bezighoudt. Dutch Blockchain Coalition
- Agenda Boer, Burger en Biodiversiteit Samenwerking tussen Drentse landbouw- en natuurorganisaties: agenda met acties waarmee zij samen met provincie, waterschappen en andere betrokkenen aan de slag willen. Natuurmonumenten
