Data kunnen helpen bij beleidsvorming, dienstverlening en uitvoering van overheidstaken. Hiermee zijn we het afgelopen jaar systematisch aan de slag gegaan. De komende periode gaan we ons toespitsen op een aantal actuele thema’s.
Voorbeelden van resultaten uit Data Agenda Overheid 2019
- Het Leer- en Expertisecentrum Datagedreven werken (LED) heeft de lessen uit zes geselecteerde voorbeeldprojecten verzameld en gedeeld tijdens verschillende congressen en via online publicaties.
- BZK heeft in samenwerking met de VNG, de gemeenten Amsterdam, Eindhoven en Groningen en diverse wetenschappers in kaart gebracht welke dilemma’s er spelen bij datagebruik in de openbare ruimte. Deze dilemma’s zijn samengebracht in de bundel ‘Behoorlijk Datagebruik in de openbare ruimte’.
De impact van digitalisering op de overheid is vrijwel dagelijks in het nieuws. Het gaat dan bijvoorbeeld over technologiebedrijven die een grote rol spelen in voorzieningen die voorheen (semi-)publiek waren. De invloed van die bedrijven op allerlei statistische analyses, sociale netwerken, kennisdeling en waarheidsvinding kan grote gevolgen hebben. Om hier meer grip op te krijgen is onder meer de Tweede Kamercommissie Digitale Toekomst ingesteld. Ook de inzet van digitale technologie door de overheid zelf blijft onderdeel van het maatschappelijke debat. We willen een innovatieve en verantwoordelijke digitale overheid zijn en daarbij zoeken we constant de juiste balans. Enerzijds moeten burgers, gebruikers en de democratische rechtsstaat centraal blijven staan. Anderzijds willen we de kansen benutten die kunnen bijdragen aan het oplossen van prangende maatschappelijke vraagstukken.
Aandacht voor het publieke debat
In 2019 hebben we een aantal lopende initiatieven geselecteerd die als voorbeeld dienen voor een datagedreven aanpak van maatschappelijke opgaven. Hierbij ging het om 5 thema’s: de energietransitie, mestproblematiek, ondermijnende criminaliteit, armoede en schuldenproblematiek en infrastructurele en ruimtelijke knelpunten. Deze thema’s blijven ook de komende periode een centrale rol spelen in onze aanpak. In de update van Data Agenda Overheid komen ze terug in een nieuwe indeling. Bij deze indeling hebben we sterk rekening gehouden met het huidige maatschappelijke debat. Thema’s als klimaatverandering en ‘de menselijke maat’ zijn overkoepelende thema’s die bij verschillende maatschappelijke opgaven en beleidsvelden terugkomen. Daarom geven we deze thema’s de komende periode een centrale rol. Onderstaande indeling is gebaseerd op interbestuurlijk overleg tussen gemeenten, ministeries, provincies en waterschappen.
A. Klimaatverandering en de energietransitie
Nederland is vastberaden om de doelen uit het Klimaatakkoord te bereiken. Het gebruik van data kan daarbij een belangrijke rol spelen en levert tegelijkertijd nieuwe vraagstukken op. Rekenmodellen kunnen bijvoorbeeld helpen bepalen hoe we te werk moeten gaan bij het aardgasvrij maken van wijken. Maar welke gegevens zijn daarvoor nodig? Kunnen en mogen die gegevens ook gedeeld worden? En in hoeverre bieden resultaten van de gebruikte rekenmodellen ook handelingsperspectief voor huishoudens?
B. Werk aan Uitvoering
Bij dienstverlening vanuit de overheid is vaak sprake van grootschalige geautomatiseerde processen. Daardoor zijn we in staat om bijvoorbeeld op een efficiënte manier toeslagen uit te keren of fraude te bestrijden. De modellen die overheidsorganisaties bij deze processen gebruiken, kennen soms beperkingen. Onbedoelde effecten kunnen mensen ernstig in de problemen brengen. Daarom groeit de behoefte aan (ruimte voor) maatwerk en aandacht voor de menselijke maat.
C. Samen tellen en vertellen
Data en data-analyses spelen een steeds grotere rol bij het formuleren van beleid. In het publieke debat gaat het daarmee steeds vaker over kwaliteit van data en de uitlegbaarheid van gebruikte rekenmodellen. Voorbeelden hiervan zijn de stikstof- en PFAS-crisis. Dit voorbeeld toont aan dat het van groot belang is om burgers te laten zien waar en hoe data verzameld worden en hoe die data vervolgens vertaald worden naar beleid. Daarnaast bieden digitale middelen de mogelijkheid om burgers te betrekken bij wetgevingsprocessen.
D. Veiligheid en ondermijnende criminaliteit
Van ontwikkelingen in de forensische opsporing tot de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit: bij het versterken van de (nationale) veiligheid wordt het delen en efficiënt gebruiken van data steeds belangrijker. Hierbij ontstaan vragen over de impact van datagedreven werken op publieke waarden en de rol hierbij van wetgeving. Vanuit de politiek en de samenleving groeit de behoefte om de inzet van specifieke methoden en technieken (zoals profilering op basis van big data) te beperken.
