De overheid dient zich bewust te zijn van de gevolgen van digitalisering voor de samenleving. Hierbij gaat het om kansen en risico’s voor publieke waarden en om toekomstbestendige wetgeving. Het afgelopen jaar zijn we op verschillende manieren de dialoog hierover aangegaan. We hebben daarbij specifieke aandacht besteed aan de belangrijke rol van data.
Maatschappelijke dialoog en publieke waarden
Digitalisering raakt de relatie tussen burger en overheid. We willen als overheid optimaal gebruik maken van de mogelijkheden van digitalisering en burgers laten zien welke kansen digitalisering biedt. Er liggen bijvoorbeeld kansen in het persoonlijker maken van dienstverlening en het ondersteunen van de democratie. Tegelijkertijd moeten burgers erop kunnen vertrouwen dat de overheid op een veilige manier gebruikmaakt van data. Daarom zijn we in het afgelopen jaar de dialoog aangegaan met de maatschappij over effecten van nieuwe technologieën op rechten en waarden. Hiervoor spraken we met de wetenschap, ondernemers en burgers. Om ook bij de jeugd bewustzijn te creëren over de gevolgen van digitalisering, ontwikkelden we een lespakket voor het basisonderwijs: Donald Duck duikt in de digitale wereld.
Het belang om inzicht te hebben in de integriteit en uitlegbaarheid van algoritmen wordt breed gedragen. In dit kader stuurde de staatssecretaris van EZK namens het kabinet een verzoek aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) om onderzoek te doen naar de impact van kunstmatige intelligentie op publieke waarden. De minister van Rechtsbescherming schreef een brief aan de Eerste Kamer over het gebruik van algoritmen en kunstmatige intelligentie op het gebied van rechtspleging. De minister van BZK stuurde de Tweede kamer een reactie op het onderzoek Algoritmes en Grondrechten van de Universiteit Utrecht.
Digitalisering en democratie
Democratie is een belangrijke waarde waar digitalisering veel invloed op kan hebben. Om inzicht te krijgen in de impact van digitalisering op de lokale democratie, hebben we een kennisnetwerk opgestart. Daarnaast publiceerde de Raad voor Openbaar Bestuur in mei 2019 het advies ‘Zoeken naar waarheid’, over waarheidsvinding in de democratie in het digitale tijdperk. Hierin staan kansen en bedreigingen van toenemende digitalisering voor een goed functionerende, moderne democratie. Ook de Staatscommissie Parlementair Stelsel betrok digitalisering als een belangrijke ontwikkeling in haar werkzaamheden.
Wetgeving
Leerlingen duiken in de digitale wereld met een speciale editie van Donald Duck en bijbehorend lespakket. Op meer dan de helft van alle basisscholen kregen kinderen op een aansprekende manier les over nieuwe technologie en grondrechten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een gesprek over de zelfrijdende fiets en wat te doen als de zelfrijdende fiets een verkeerde ‘keuze’ maakt.#digitaalbewustzijn #data #ethiek #nieuwetechnologie
De snelle technologische ontwikkelingen vragen om een duurzame borging van publieke waarden in wetgeving. Hiervoor is het nodig om vooruit te kijken en onderzoek te doen. Het kabinet heeft in 2019 een reactie gegeven op het uit eigen beweging uitgebrachte advies van de Raad van State over digitalisering. Hierin ging het onder meer over de uitvoering van wetten met behulp van ICT en over technologieonafhankelijke wetgeving.
Op het gebied van wetgeving zijn stappen gezet. In juli 2018 is het Tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid (gebaseerd op de Europese Norm 301 549) in werking getreden. Het wetsvoorstel digitale overheid wordt momenteel parlementair behandeld. De Wet digitale overheid (Wdo) is een belangrijke wet voor identificatie en authenticatie en zorgt voor meer eenduidige overheidsdienstverlening. We bereiden nu voor wat in de volgende tranche van deze wet geregeld moet worden. De Raad van State heeft ook advies gegeven over het wetsvoorstel modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer. Verder zijn het wetsvoorstel elektronische publicaties en het initiatiefwetsvoorstel open overheid in behandeling.
Pijler data
De in april gereedgekomen Data Agenda, NL DIGITAAL, beschrijft hoe data (nog) beter ten goede kunnen komen aan beleidsvorming en het oplossen van maatschappelijke vraagstukken door de overheid. Daarnaast besteedt de agenda nadrukkelijk aandacht aan de bescherming van publieke waarden en fundamentele rechten.
Overheden, bedrijven, burgers en kennisinstellingen werken in ‘Smart Cities’ samen aan integrale en datagedreven oplossingen om de leefbaarheid, kwaliteit en concurrentiekracht van de stad te verbeteren. Wat werkt in één stad, verspreiden zij daarna via de overkoepelende ‘Smart Society’ samenwerking. Gebaseerd op de ervaringen van enkele gemeenten met de inzet van nieuwe technologieën in de publieke ruimte, zijn bijvoorbeeld principes voor een digitale stad opgesteld. Interbestuurlijk werken we aan nadere regels voor een goed digitaal openbaar bestuur. Deze worden onderdeel van de Code goed openbaar bestuur.
Watergebruik bij droogte
Doel vanuit de ondernemer
Zij moeten bijvoorbeeld weten wanneer ze hun akkers mogen beregenen en of die ene stuw al verzet is, zodat ze het land op kunnen. Voor een agrariër is het belangrijk om op dit soort vragen direct antwoord te krijgen. Daarvoor moeten we van globale informatie naar directe actuele informatie op maat, dat wil zeggen op perceelniveau.
Product: een App
- Mag ik beregenen?
- Wanneer wordt bij mij gemaaid?
- Is de aangrenzende stuw al verlaagd?
- Wat is de huidige grondwaterstand?
- Wat voor kwaliteit heeft het water in deze waterloop?
De app wordt in eerste instantie ontwikkeld voor de regio Noord-Brabant en zal vanaf 1 oktober klaar zijn.
Betrokken partijen
Vervolg: meer informatie en meer gebruiksgemak
De Perceelwijzer-app komt uiteindelijk voor heel Nederland beschikbaar.
Er zullen meer databronnen toegevoegd gaan worden, denk hierbij bijvoorbeeld aan de planning van de baggerwerkzaamheden, gewasgebruik, projecten in de buurt die gaan starten en informatie uit satellieten. Ook wordt het mogelijk om gericht notificaties naar agrariërs in een bepaald gebied te sturen. De universiteit van Wageningen kan kennis inbrengen over de hoeveelheid water die bepaalde gewassen nodig hebben. Agrariërs kunnen daarmee zuiniger en gerichter sproeien. In plaats van iedere avond op een bepaald tijdstip de sproeiers aan te zetten, wordt het mogelijk naar behoefte te sproeien en (in geval van droogte) te focussen op instandhouding van gewassen.
Resultaat: betere informatie op maat en meer gebruiksgemak
Actielijnen 2019 – 2020
Aandacht voor publieke waarden
- We blijven investeren in de organisatie van de maatschappelijke dialoog. Dat doen we onder meer via het congres ‘Data en Ethiek: hart van AI’. Met onder andere de gemeenten Den Haag en Den Bosch zetten we het Historisch Algoritmisch Museum op. Voor leerlingen op middelbare scholen wordt een boekje gemaakt over dilemma’s.
- Er is een Toolbox Verantwoord Innoveren (voorheen heette deze actielijn ethics by design) ontwikkeld. Daarin zitten diverse instrumenten, zoals een impactassessment, handreikingen, standaarden en richtlijnen die de overheid helpen verantwoord te innoveren. Deze gaan we meermaals toepassen in de praktijk met verschillende overheidspartijen.
- Er komt een brief over mogelijke wettelijke waarborgen rond profilering door de overheid en richtlijnen voor de toepassing van algoritmen door de overheid. Deze wordt in 2019 door de minister voor Rechtsbescherming, mede namens staatssecretaris van BZK naar de Tweede Kamer gestuurd.
- Oktober 2019 heeft de minister van BZK de beleidsbrief AI, publieke waarden en mensenrechten naar de Tweede Kamer gestuurd.
- In opdracht van het WODC (JenV) loopt een verkennend onderzoek naar de juridische aspecten van algoritmische besluitvorming. We kijken aan de hand van een vijftal casus naar kansen en risico’s met betrekking tot de bescherming en realisering van publieke waarden. De casus zijn: doenvermogen, rechtspraak, zelfrijdende auto’s, peer-to-peer energiehandel en contentmoderatie door onlineplatformen.
- In het najaar van 2019 wordt de Code Goed Openbaar Bestuur geactualiseerd. Daarin is aandacht voor de gevolgen van digitalisering.
Digitale democratie
- Opschalingsaanpak op basis van ervaringen die zijn opgedaan in de proeftuin die met digitale participatiemiddelen beoogt de burgerbetrokkenheid te vergroten.
- In 2019 organiseren we diverse summerschools over ‘digitale democratie’. Deelnemers werken samen aan een manifest dat in het najaar van 2019 zal verschijnen.
Wetgeving
- Naar aanleiding van het advies van de Raad van State over Digitalisering zal JenV met het oog op de wisselwerking tussen wetgeving en uitvoering in samenwerking met de andere departementen een Handleiding wetgeving en ICT (best practices) opstellen (2019/20) en, zo nodig, aanpassingen voorstellen met betrekking tot de Aanwijzingen voor de regelgeving en het Integraal Afwegingskader Beleid en Wetgeving (2019/2020).
- Het wetsvoorstel digitale overheid ligt bij de Tweede Kamer. Deze wet zorgt ervoor dat burgers en bedrijven veilig kunnen inloggen bij (semi-) overheidsinstanties die hun producten en diensten elektronisch aanbieden. We werken tevens aan voorstellen voor aanvullende onderwerpen in de tweede tranche van de wet of in nadere uitvoeringsregelingen op basis van het huidige wetsvoorstel.
- De wijziging van de Paspoortwet is ervoor om te zorgen dat je met de identiteitskaart kan inloggen op DigiD-hoog. De verwachting is dat dit in 2020 gerealiseerd wordt.
- Het wetsvoorstel modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer beoogt burgers en bedrijven recht te geven op het digitaal zakendoen met de overheid. Na verwerking van het advies volgt de aanbieding aan de Tweede Kamer.
- Het wetsvoorstel elektronische publicaties is voorzien om in werking te treden op 1 januari -2021. Deze wet verplicht bestuursorganen om het publiceren in huis-aan-huis-bladen te vervangen door digitale publicatie en maakt het mogelijk dat burgers elektronisch berichten ontvangen over hun buurt.
- Het initiatiefwetsvoorstel open overheid ligt momenteel bij de Eerste Kamer.
- Een wijziging van de Wet hergebruik (implementatie EU-richtlijn) geeft burgers het recht om reeds openbaar gemaakte informatie van de overheid te hergebruiken voor andere doeleinden. De inwerkingtreding is voorzien in 2021.
Bekijk de actielijnen in de bijlage (Pdf, 162 Kb).
Hoe denken Nederlanders over nieuwe technologie zoals kunstmatige intelligentie? En wat betekenen deze ontwikkelingen voor onze grondrechten? Door in gesprek te gaan blijft de overheid in verbinding met burgers en levert dit input voor te ontwikkelen beleid.#maatschappelijkedialoog #samen #burgercentraal #nieuwetechnologie #grondrechten
