Levensgebeurtenis Scheiden

Welke behoeften hebben ouders en kinderen bij een scheiding?

Hoe ervaren ouders en kinderen een scheiding? En aan welke informatie en dienstverlening hebben zij behoefte? Deze vragen stonden centraal in het onderzoek ‘Welke behoeften hebben ouders en kinderen bij een scheiding?’ De belangrijkste inzichten op een rij:

Doel onderzoek

Inzicht krijgen in hoe ouders en kinderen het gehele proces van scheiden ervaren. En welke behoeften zij in dat proces hebben rond informatie en dienstverlening.

Door hoge emotionele impact scheiding, veel regelwerk en laag kennisniveau weet men niet goed wat men moet regelen

Het proces dat ouders en kinderen doorlopen bij een scheiding is emotioneel, complex, uitgebreid en gevarieerd. Het is een ingrijpende gebeurtenis waarbij het dagelijkse leven volledig uit balans raakt door het kwijtraken van partner en gezin. Terwijl er in een korte periode verschillende praktische zaken moeten worden geregeld (het regelen van een vervangende woning, financiële zaken). Mensen ervaren een gebrek aan overzicht: wat moet ik doen en regelen? Een belangrijke factor hierbij is het lage kennis- en ervaringsniveau van betrokkenen over wat er geregeld moet worden rondom een scheiding. Daarnaast overzien ze niet altijd alle consequenties van eigen keuzes. Meestal is het een proces dat niet eerder is doorlopen.

Ouders hebben behoefte aan praktische informatie én emotionele begeleiding, maar concretisering is lastig

Ouders hebben, vanaf het moment dat scheiden een reële optie is, behoefte aan praktische informatie. Bijvoorbeeld in de vorm van een stappenplan dat een overzicht biedt van relevante zaken die geregeld moeten worden. Daarnaast hebben ze behoefte aan informatie over waar ze persoonlijke en emotionele begeleiding kunnen krijgen. Ze denken dat er veel informatie beschikbaar is, maar weten niet waar de informatie of hulp te vinden is.

Ook missen ouders een centraal en overkoepelend informatie- en aanspreekpunt. Ze denken niet direct aan de overheid bij het opzoeken van informatie of het zoeken van hulp rondom scheidingszaken. Ouders kunnen overigens niet altijd concreet benoemen waar ze behoefte aan hebben. En beseffen soms pas achteraf wat voor hulp er op welk moment nodig was.

Kinderen vinden het lastig eigen behoeften te benoemen

Kinderen van scheidende ouders (tussen 12 en 19 jaar op moment van de scheiding) vinden het lastig om hun eigen behoeften te benoemen. Ze zijn hier nog (te) jong voor en zijn ook geneigd zichzelf buiten het conflict te plaatsen. Ze denken vooral aan de behoeften van hun ouders, broers en zussen, in plaats van aan die van henzelf. Daarnaast vinden ouders het moeilijk de behoeften van de kinderen in te schatten, en zijn ze druk met het regelen van praktische en financiële zaken met de hoogste prioriteit. Ouders geven aan behoefte te hebben aan begeleiding bij het inschatten van de hulpvraag van hun kinderen.

Knelpunten in informatie en dienstverlening

Scheidingen zijn gevarieerd: er zijn verschillen in aanleiding voor de breuk en zelfredzaamheid. Soms is er sprake van multiproblematiek. Dit is een combinatie van problemen op sociaal-economisch en psychosociaal gebied. Dit maakt dat behoeften op het terrein van informatie en dienstverlening uiteen lopen. Uit het onderzoek komt een aantal concrete knelpunten en escalerende factoren in het scheidingsproces naar voren:

• In sommige relaties wordt bij relatieproblemen pas laat hulp gezocht (onder andere omdat relatieproblemen in perceptie normaal zijn). Voor het zoeken van hulp, zoals relatietherapie, zijn ouders afhankelijk van de medewerking van de partner. Die staat daar niet altijd open voor.
• De kosten van hulp kunnen een belemmerende factor zijn om in actie te komen.
• Het vinden van een vervangende woning voor een van de partners is uitdagend. Dit omdat er geen of te laat een urgentieverklaring wordt ontvangen om in aanmerking te komen voor een sociale huurwoning. Of omdat een koopwoning financieel niet altijd haalbaar is. Dit leidt ertoe dat men kiest voor noodoplossingen. Vaak blijft het scheidende koppel langer samenwonen.
• De gevolgen van keuzes zijn niet altijd te overzien. Een scheiding is emotioneel. Het kennisniveau van ouders over wat geregeld moet worden is laag. Daarnaast kunnen ouders zich conflictmijdend opstellen om verdere escalatie te voorkomen. Daardoor maken ze afspraken waar ze niet achterstaan.
• Ouders ervaren dat hulpinstanties op ‘eilandjes’ opereren, waardoor de gehele problematiek binnen een gezinssituatie soms niet wordt overzien door hulpinstanties. De ouders ervaren de hulpverlening als gefragmenteerd en hebben het gevoel dat dit ertoe leidt dat bepaalde problemen niet of te laat worden opgemerkt.

Aandachtspunt voor communicatie: ouders denken in gebeurtenissen en niet in fases

Als ouders terugkijken op het scheidingsproces doen ze dit aan de hand van gebeurtenissen (bijvoorbeeld verhuizen), thema’s (bijvoorbeeld financiële of juridische zaken) en betrokken partijen (bijvoorbeeld de mediator of de advocaat). Niet zozeer aan de hand van de verschillende fases in een scheiding. Daardoor ziet men de scheiding in retrospectief meer als een reeks bij elkaar horende gebeurtenissen en thema’s dan een chronologisch proces. Dit heeft gevolgen voor de manier waarop de overheid haar informatie rondom scheiden kan ordenen.

Onderzoeksverantwoording

• Methode: 16 single interviews van 60 minuten
• Doelgroep: 12 ouders met relatieproblemen/in scheiding met thuiswonende kinderen, en 4 kinderen met ouders met relatieproblemen/in scheiding
• Periode: het onderzoek heeft plaatsgevonden in augustus 2020
• Uitgevoerd door: MARE
• In opdracht van: Programma Mens Centraal

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Mireille van Twuijver: m.twuijver@minaz.nl.

Welke problemen ervaren ouders die gaan scheiden (of hun kinderen)? En hoe kunnen we dat als overheid oplossen? Voor ieder probleem zoekt Programma Levensgebeurtenissen een passende oplossing, samen met andere overheidsorganisaties. Die oplossingen worden altijd bij de doelgroep getoetst.

Onderstaande problemen en oplossingen zijn tot stand gekomen uit onderzoek onder gescheiden ouders en hun kinderen.

Scheidende ouders overzicht bieden op regelzaken

Een scheiding is complex en ingrijpend. Als mensen ermee te maken krijgen, is dat vaak eenmalig. Daardoor weten ouders die gaan scheiden niet goed wat ze allemaal moeten en/of kunnen regelen. En in welke volgorde dat moet.

Conclusie: scheidende ouders vinden informatie en begeleiding op 1 plek.

Schade aan kinderen zoveel mogelijk beperken

Wanneer mensen uit elkaar gaan heeft dit grote emotionele gevolgen. Voor het scheidende stel en eventueel voor betrokken ouders, kinderen en mensen in de omgeving.

Conclusie: schade voorkomen door betere samenwerking en begeleiding.

Schade aan kinderen en andere mensen die betrokken zijn, kan voorkomen of verminderd worden door:

• conflicten en juridische strijd voorkomen;
• bevorderen dat de (ex)-partners en hun familie- en kennissenkring problemen kunnen oplossen;
• vroegtijdige hulp en begeleiding aan gezinnen mogelijk maken.

Het voormalige programma Scheiden zonder Schade heeft hier aan gewerkt door te experimenteren met de mogelijkheid dat scheidende partners een gezamenlijke gezinsadvocaat hebben. In plaats van afzonderlijke advocaten. Ook heeft het programma een boekje gemaakt van en voor ouders met do’s en don’ts bij een scheiding.

Samen met het programma ‘Scheiden zonder Schade’ wordt gewerkt aan passende oplossingen voor scheidende ouders.

Samenwerken aan oplossingen voor ouders die gaan scheiden

Het uitvoeringsprogramma Scheiden zonder Schade richt zich op scheidende ouders en hun kinderen. Opdrachtgevers zijn de ministeries van JenV en VWS in partnerschap met de VNG. De schade die kan ontstaan bij kinderen als hun ouders uit elkaar gaan, moet zoveel mogelijk worden voorkomen.

Programma Levensgebeurtenissen ondersteunt Scheiden zonder Schade waar mogelijk. Bijvoorbeeld door onderzoek te doen naar de leefwereld van gescheiden ouders en hun kinderen. Of door Scheiden zonder Schade in contact te brengen met andere organisaties, zoals Direct Duidelijk (ministerie van BZK).

Betrokken organisaties

• Ministerie van Justitie en Veiligheid
• Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
• Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)