Het verliezen van je baan heeft een grote financiële impact. Werkloos raken kan ook een ingrijpende emotionele gebeurtenis zijn, terwijl er tegelijkertijd veel geregeld moet worden met verschillende overheidsinstanties. Burgers weten niet altijd waar ze terecht kunnen voor steun of informatie.
Het programma Levensgebeurtenissen werkt in de hele keten – over de grenzen van overheidsorganisaties heen – samen aan verbetering van informatievoorziening en dienstverlening rond levensgebeurtenissen. Het uitgangspunt in de aanpak voor het uitwerken van oplossingsrichtingen of verbeteracties is altijd de behoefte van mensen. Samen met burgers en diverse instanties kijkt het programma hoe de overheid de informatievoorziening en/of dienstverlening kan verbeteren aan mensen die hun baan verliezen.
Inzichten uit onderzoek onder werklozen
In 2021 is uitgebreid onderzoek gedaan naar de levensgebeurtenis Ik word werkloos. Onderzoekers spraken uitvoerig met tientallen mensen, die vanuit verschillende situaties werkloos zijn geworden. Sommigen zochten hun weg in het aanvragen van een uitkering, anderen probeerden vanuit de WW weer aan het werk te komen. Doel van het onderzoek was om de ervaren knelpunten in beeld te brengen, en inzicht te krijgen in de behoeften en wensen.
Belangrijkste conclusies werkloos worden
Het verliezen van werk of stoppen van een bedrijf heeft over het algemeen een grote emotionele impact. Het is een situatie waar je niet zelf voor kiest (baan verliezen) of noodgedwongen de keuze toe maakt (bedrijf stoppen). Daarmee is het gevoelsmatig een situatie die je overkomt. Verdriet om de ontstane situatie, schaamte over werkloosheid, (met name in het geval van bijstand) het benutten van inkomensondersteuning en onzekerheid over financiën en de toekomst zijn vrijwel altijd aan de orde. Mensen in een werkloosheidssituatie zijn niet geneigd ver vooruit te kijken. En na te denken over langetermijnconsequenties van de situatie en de keuzes die men daarbinnen wel (of niet) maakt. In sommige gevallen heeft dit uiteindelijke grote, negatieve gevolgen.
Gangbare situatie
Wanneer de situatie ‘gangbaar’ is en aansluiting vindt bij de werkwijze van de betrokken instanties (specifiek het UWV), zijn er in praktische zin weinig problemen:
- Men komt op een organische manier te weten waar men mee te maken krijgt en wat men moet regelen.
- Men weet zonder problemen de noodzakelijke stappen te doorlopen.
Minder gangbare situatie
Onduidelijkheden en/of problemen ontstaan wanneer de situatie minder gangbaar is. En als er sprake is van een conflict. Ook voor doelgroepen die niet op het UWV zijn aangewezen, waaronder flexwerkers en zzp’ers, is de dienstverlening vaak versnipperd. De grootste knelpunten zijn met name emotioneel van aard:
- In algemene zin ervaart men een ‘kloof’ tussen burger en overheid/instanties. Men mist vaak begrip en emotionele ondersteuning.
- Men staat er in perceptie redelijk alleen voor.
De ervaren kloof wordt in de hand gewerkt door meer praktische knelpunten:
- Het ontbreekt vanuit de overheid instanties aan een proactieve houding.
- Het ontbreekt aan een goed overzicht met waar men aan moet denken/rekening mee moet houden en mogelijkheden om op terug te kunnen vallen.
- De door de overheid geboden informatie is in veel gevallen nuttig, maar bij meer complexe cases te weinig toegespitst op de persoonlijke situatie.
- Daarnaast bevat de informatie meestal veel lastige termen, jargon of ambtelijke taal.
Aanbevelingen werkloos worden
Werkloos worden, inkomensondersteuning aanvragen en de weg naar de arbeidsmarkt opnieuw vinden is een betrekkelijk zelfstandig proces. In vrijwel alle fasen staat men open voor meer hulp en advies dan dat er nu in de regel wordt geboden/ervaren. De onderzoekers doen daarom een aantal aanbevelingen. In algemene zin stellen zij: “Het is aan te bevelen een meer uitgesproken ‘vangnet’ te bieden en de ervaren ‘kloof’ tussen burger en overheid/instanties te dichten. Naast het in praktische zin meenemen van de burger betekent dit met name het tonen van begrip en het bieden van ruimte voor de menselijke maat.”
Praktische aanbevelingen
- Bekijk in hoeverre de overheid direct vanaf het begin een rol kan spelen in de begeleiding (al dan niet via de werkgever).
- Bekijk in hoeverre er direct een overzicht kan worden geboden van wat er bij de gebeurtenis komt kijken en geregeld moet worden.
- Neem de werkloze proactiever mee in wat de verschillende mogelijkheden zijn.
- Bekijk in hoeverre er meer ‘realtime’ inzicht kan worden geboden in wat de status van contact/ regelzaken is.
- Bekijk op welke manier mensen behoed kunnen worden voor keuzes die achteraf verkeerd blijken en (nog) grote(re) gevolgen met zich meebrengen.
Aandachtspunten
- Bied vanuit de overheid meer emotionele ondersteuning en ruimte voor de menselijke maat.
- Toon begrip voor de persoonlijke context en bied een ‘luisterend oor’.
- Geef de burger het gevoel er niet alleen voor te staan, maar het samen te doen.
- Bekijk in hoeverre de schaamte rond werkloos zijn, weggenomen kan worden (voor dit aspect lijkt nu nog weinig aandacht te zijn).
- Onderzoek hoe de overheid via werkgevers al in een vroeg stadium ondersteuning kan bieden aan mensen die werkloos raken.
Oplossingen rondom werkloos worden
De aanpak van de levensgebeurtenis Ik word werkloos werkt aan het verbeteren van de informatievoorziening. En aan dienstverlening voor mensen die werkloos raken en daardoor geldzorgen kunnen krijgen/hebben. Dit gebeurt met diverse verbetertrajecten samen met ketenpartners.
Als je werkloos raakt, komt er veel op je af. Mensen die dit meemaken, zijn zich vaak niet bewust van de consequenties voor inkomen en toeslagen. En komen daar vaak te laat achter met alle gevolgen van dien. Veel informatie is ook niet toegankelijk en begrijpelijk voor mensen die de Nederlandse taal niet goed beheersen, of niet digitaal vaardig zijn.
Lopende trajecten werkloos worden
Verbeteren informatievoorziening voor mensen die niet digitaal vaardig zijn en werkloos worden
In dit traject is er samenwerking met verschillende (overheids) organisaties om informatievoorziening van mensen die werkloos raken en niet digitaal vaardig zijn, te verbeteren. Samen met betrokken overheidsorganisaties en de doelgroep wordt offline informatiemateriaal ontwikkeld met daarin de belangrijkste regelzaken en (financiële) hulp.
Verbeteren informatie en dienstverlening voor mensen in kwetsbare situaties die werkloos worden
In dit traject wordt samen met de (overheids)organisaties in de keten bekeken hoe informatie en dienstverlening beter kunnen laten aansluiten op wensen, behoeften en mogelijkheden van mensen in kwetsbare situaties. Hiervoor worden mensen zelf betrokken en gesproken, en is er het gesprek met helpende organisaties en werkgevers.
Betrokken organisaties
Het idee om mensen meer centraal te stellen in de communicatie en dienstverlening van de overheid is niet nieuw. Ook in het sociale domein is er al veel aandacht voor het perspectief van ‘de klant’. Veel instanties, zoals het UWV en diverse gemeenten, ontwikkelen klantreizen, experimenteren met nieuwe dienstverlening en betrekken burgers bij de evaluatie en ontwikkeling van nieuwe werkprocessen. Maar dit gebeurt veelal nog vanuit de eigen opdracht. En binnen de grenzen van de uit te voeren taak. Het programma Levensgebeurtenissen helpt instanties over de grenzen van hun eigen domein heen te kijken en samen te werken aan oplossingen voor knelpunten.
Binnen de levensgebeurtenis Ik word werkloos werkt het programma samen met:
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
- Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV)
- Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)
- Geldfit
- Dienst Toeslagen
- Wijzer in Geldzaken
- Gemeente Nieuwegein
- Gemeente Tubbergen
- Nibud
In 2021 hebben vertegenwoordigers van deze instanties samen opdracht gegeven voor een breed onderzoek naar knelpunten die burgers ervaren als zij werkloos worden. Vanaf het moment dat mensen hun baan dreigen te verliezen tot en met de fase waarin zij vanuit de bijstand op zoek gaan naar nieuw werk. Het onderzoek is in 2 delen uitgevoerd. De resultaten vind je bij inzichten onderzoek werklozen (link nog maken).
Op basis van de onderzoeksresultaten bespreekt het programma Levensgebeurtenissen met de betrokken instanties welke knelpunten met voorrang aandacht moeten hebben. Er worden ook afspraken gemaakt over het realiseren van concrete oplossingen. Verschillende overheidsbrede werkgroepen werken op dit moment aan verbeteringen van informatie en dienstverlening.
Bijbehorend onderzoek
- Onderzoeksrapport Levensgebeurtenis Ik word werkloos – fase 1. In deze verkenning is een overheidsbrede klantreis als uitgangspunt genomen. Het onderzoek richt zich op de fasen van werkloos worden tot en met de overgang van WW naar bijstand.
- Onderzoeksrapport Levensgebeurtenis Ik word werkloos – fase 2. Dit verdiepende onderzoek gaat in op 3 specifieke doelgroepen: burgers die vanuit een flexbaan hun werk verliezen, zzp’ers die met hun bedrijf stoppen en werkende armen. Wat zijn de wensen en behoeften van deze groepen ten aanzien van dienstverlening en informatievoorziening vanuit de overheid als het gaat om werkloos worden/zijn, inkomensverlies en inkomensondersteuning?