Van woningtekort en energietransitie tot armoede, schulden en zorg. Om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken, is data binnen de overheid onmisbaar voor beleid, uitvoering, toezicht en verantwoording. De Interbestuurlijke Datastrategie ondersteunt overheidsorganisaties om de kansen van verantwoord datagebruik te benutten en om de knelpunten aan te pakken. Wat mag? Wat kan? Wat helpt? Wat inspireert?
Wat is de IBDS?
De Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) is databeleid voor de hele overheid dat interbestuurlijk tot stand kwam. Het is op 18 november 2021 aan de Tweede Kamer aangeboden. De IBDS streeft naar verantwoorde inzet van data voor maatschappelijke opgaven en draagt daarmee bij aan de doelen van het programma Werk aan Uitvoering (WaU) en de werkagenda Waardengedreven Digitaliseren.
Om de ambities uit de IBDS te realiseren, startte in 2022 het programma Realisatie IBDS. In 2023 is er een interbestuurlijke Meerjarenaanpak vastgesteld.
Wat zijn de speerpunten?
Met de IBDS wil de overheid bereiken dat ze het volle potentieel van data gebruikt bij maatschappelijke opgaven. Op een ambitieuze manier die vertrouwen wekt.
Het programma zorgt ervoor dat het makkelijker wordt om binnen de overheid verantwoord met data te werken. Het gebruikt daarvoor use cases met maatschappelijke waarde. Dat vergt samenwerking en slim hergebruiken en doorontwikkelen van dat wat er al is.
Hoe is de IBDS tot stand gekomen?
De IBDS is het resultaat van samenwerking tussen departementen, uitvoeringsorganisaties en koepels van gemeenten, provincies en waterschappen die allen het belang zagen van verantwoord data gebruik. Het meerjarige programma Realisatie IBDS zorgt voor de implementatie van de IBDS, onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) en het Interbestuurlijk Data Overleg (IDO) sturen het programma interbestuurlijk aan.
Hoe pakken we het aan?
Wat de IBDS sterk maakt, is dat het programma werkt vanuit de praktijk. Het jaagt de ontwikkelingen aan, vanuit verbinding en samenwerking, door kennis en ervaringen met elkaar delen. Daarvoor brengt het programma over ketens heen partijen bij elkaar, die samen werken aan een vraagstuk. Dat is ook nodig om als overheid echt goed met data te kunnen werken. Bij vraagstukken zoals het woningtekort of de energietransitie zitten de data immers nooit bij één partij.
Het programma Realisatie IBDS kent 4 pijlers met verschillende (complementaire) projecten. Gericht op Wat Mag, Wat Kan, Wat Helpt en Wat Inspireert bij datadeling en -gebruik. Hier noemen we er een paar die de eerste tastbare resultaten opleveren.
Adviesfunctie verantwoord datagebruik
De Adviesfunctie verantwoord datagebruik publiceerde in 2023 de eerste adviezen. Daaruit zijn rode draden getrokken die van belang zijn voor de toekomstige borging.
Overheden kunnen nieuwe datavraagstukken aanmelden. Onafhankelijke experts van onder andere de Landsadvocaat helpen met advies waarin zij een grondige afweging maken tussen wat (juridisch en ethisch) mag en wenselijk is en (technisch) kan met data. De Adviesfunctie schept duidelijkheid.
Datadialogen
Omdat maatschappij en techniek steeds in beweging zijn, vraagt verantwoord datagebruik om een permanente dialoog. Daarvoor is een methodiek ontwikkeld voor het voeren van Datadialogen. Hierin faciliteren we gesprekken over wat wel of niet wenselijk is met datagebruik door de overheid. Het voeren van een Datadialoog helpt om goed doordacht van start te gaan als er sprake is van een waardenspanning (denk aan: privacy versus autonomie).
Federatief Datastelsel
Het Federatief Datastelsel wordt een doorontwikkeling van het huidige stelsel van basisregistraties. Het is een Nederlands vertrouwensraamwerk voor cross-sectorale datadeling tussen organisaties met wettelijke taken. Je kunt het zien als het data-ecosysteem van de Nederlandse overheid. Het raamwerk bestaat uit afspraken, standaarden, stelselfuncties en voorzieningen.
Een belangrijk uitgangspunt is dat zoveel mogelijk vanuit het principe ‘data blijft bij de bron’ wordt gewerkt. Verder worden een zorgvuldige omgang met beveiliging en privacy gewaarborgd. Het Federatief Datastelsel is afgestemd op Europese kaders en wet- en regelgeving.
In 2023 is het realisatieplan voor het Federatief Datastelsel bekrachtigd. Momenteel wordt gewerkt aan de doelarchitectuur. Het basisconcept is voor feedback beschikbaar op NORA Online. Op de IBDS Pleio-site volg je de ontwikkelingen van de Stelselfuncties.
In Digilab worden projecten uitgevoerd – zoveel mogelijk samen met overheidspartijen – om concepten te testen voor het verantwoord delen van data uit verschillende bronnen. Het doel is interoperabiliteit te bevorderen, zodat boven-sectorale datadeling mogelijk wordt en het potentieel van data beter wordt benut.
Datacatalogus
Het project Datacatalogus zal het aanbod aan open en beschermde data ontsluiten, overzicht bieden en inzicht geven in de technische services om de data te kunnen gebruiken.
Kenniscentrum
Het programma faciliteert ook kennisdeling over verantwoord datagebruik in de praktijk via het kenniscentrum. Waarbij we samenwerken met bestaande communities binnen de overheid om deze kennis naar organisaties toe te brengen. Dit kenniscentrum beheert een Kennisbank en de Toolbox verantwoord datagebruik. De toolbox is in opdracht van het ministerie van BZK doorontwikkeld en is de opvolger van de toolbox van het Leer- en Expertisepunt Datagedreven werken (LED).
Datavraagstukken in maatschappelijke opgaven
Soms zijn fundamentele veranderingen nodig zoals data bij de bron om te zorgen dat de overheid beter met data kan werken. Om dit goed aan te laten sluiten bij de praktijk en directe toegevoegde waarde te bieden, draagt het programma bij aan datavraagstukken in maatschappelijke opgaven zoals wonen, stikstof- en natuurmonitoring en preventie van armoede en schulden. Het programma stimuleert verantwoord gebruik van data en werkt aan herbruikbare methoden, bouwstenen en/of aanpakken die ook voor andere maatschappelijke opgaven te gebruiken zijn. Ze biedt deze via het kenniscentrum aan. Een mooi voorbeeld is de opschaling van het advies over (her)gebruik van camerabeelden.
Daarnaast onderzoekt TNO:
- wat goed gaat bij de uitwisseling en toepassing van data;
- waar men tegenaan loopt, en
- welke behoefte er is om zaken decentraal of centraal te regelen.
Praktijkverhalen IBDS
Meedoen
Denk mee: word lid van Realisatie IBDS op Pleio
Vragen? Mail naar teamIBDS@ictu.nl.
